Bạn từng nghe đến cụm từ “nợ xấu” nhưng chưa thực sự hiểu rõ nó là gì? Hay bạn đang băn khoăn không biết liệu mình có đang nằm trong danh sách đen của các ngân hàng mà không hay biết?
Nợ xấu không chỉ là con số âm trong báo cáo tín dụng, nó là một điểm trừ có thể khiến bạn mất đi nhiều cơ hội tài chính quan trọng trong tương lai.
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu tường tận nợ xấu là gì, các nhóm nợ cụ thể, nguyên nhân gây ra, tác hại và đặc biệt là cách xử lý, phòng tránh hiệu quả.
I. Nợ xấu là gì?
Trong thế giới tài chính, nợ không hẳn là điều tiêu cực.
Vay vốn đúng cách còn giúp bạn đầu tư, mua sắm hay mở rộng kinh doanh. Tuy nhiên, khi người vay không trả đúng hạn, khoản nợ ấy sẽ biến thành nợ xấu – thứ không chỉ gây đau đầu cho ngân hàng mà còn là vết nhơ dai dẳng trên hồ sơ tín dụng cá nhân.
Nợ xấu (tên tiếng Anh: Non-Performing Loan – NPL) là khoản nợ mà người vay không thanh toán đúng thời hạn theo cam kết, thường được xác định khi đã quá hạn trên 90 ngày.
Tại Việt Nam, theo Thông tư 11/2021/TT-NHNN, nợ xấu là những khoản vay rơi vào nhóm 3, 4 và 5 trong hệ thống phân loại nợ của Ngân hàng Nhà nước.
Điều đáng nói là nợ xấu không tự sinh tự diệt. Một khi đã bị liệt vào danh sách này, hồ sơ tín dụng của bạn sẽ bị ghi nhận tại CIC (Trung tâm Thông tin Tín dụng Quốc gia Việt Nam), khiến việc vay vốn sau này trở nên vô cùng khó khăn, thậm chí bị từ chối hoàn toàn dù bạn có thu nhập cao đến đâu.
Gợi ý tìm hiểu thêm: Tín dụng là gì? 5 dạng tín dụng phổ biến bạn cần biết
Một điểm nhiều người chưa biết là: kể cả khi bạn chỉ quá hạn vài trăm nghìn đồng trong một hợp đồng trả góp điện thoại hoặc hóa đơn tín dụng, bạn vẫn có thể bị đánh giá là nợ xấu nếu không xử lý kịp thời.
Vậy cụ thể nợ xấu được chia thành những nhóm nào? Hãy cùng khám phá ở phần tiếp theo.
II. Phân loại nợ theo quy định
Không phải cứ “nợ” là xấu, và không phải “xấu” nào cũng giống nhau.
Trong hệ thống tín dụng Việt Nam, mọi khoản vay đều được phân loại thành 5 nhóm cụ thể, từ “trong sạch” đến “cảnh báo đỏ”. Việc hiểu rõ cách phân nhóm nợ không chỉ giúp bạn chủ động phòng tránh nợ xấu, mà còn đánh giá được tình hình tín dụng cá nhân một cách chính xác hơn.
Theo quy định tại Thông tư 11/2021/TT-NHNN, các tổ chức tín dụng sẽ phân loại các khoản vay như sau:
Nhóm 1: Nợ đủ tiêu chuẩn
Đây là nhóm xanh, sạch sẽ nhất. Khoản vay thuộc nhóm này là các khoản:
- Được thanh toán đúng hạn cả gốc lẫn lãi.
- Hoặc mới quá hạn dưới 10 ngày, nhưng vẫn trong tầm kiểm soát.
⮕ Đây là nhóm mà ai cũng nên giữ được nếu không muốn rắc rối với hồ sơ vay vốn về sau.
Nhóm 2: Nợ cần chú ý
Bắt đầu vàng cảnh báo. Khoản vay bị xếp vào nhóm này khi:
- Quá hạn thanh toán từ 10 đến dưới 90 ngày.
- Hoặc có dấu hiệu phải điều chỉnh lại kỳ hạn thanh toán gốc/lãi.
⮕ Đây là ngưỡng cửa dễ trượt sang nhóm nợ xấu nếu bạn chủ quan.
Nhóm 3: Nợ dưới tiêu chuẩn
Đây chính là điểm bắt đầu của nợ xấu, khi:
- Khoản vay bị quá hạn từ 91 đến 180 ngày.
- Hoặc phải gia hạn trả nợ do không đủ khả năng tài chính.
⮕ Từ nhóm này trở đi, bạn chính thức có vết đen trên CIC.
Nhóm 4: Nợ nghi ngờ mất vốn
Tình trạng bắt đầu nghiêm trọng. Khoản vay thuộc nhóm này khi:
- Quá hạn từ 181 đến 360 ngày.
- Hoặc người vay có dấu hiệu gian lận hoặc mất khả năng thanh toán.
Nhóm 5: Nợ có khả năng mất vốn
Mức nguy hiểm cao nhất, ngân hàng gần như mất hy vọng thu hồi. Bao gồm các khoản:
- Quá hạn trên 360 ngày.
- Người vay đã vỡ nợ hoặc không còn khả năng chi trả.
Gợi ý tìm hiểu thêm: Lịch sử tín dụng là gì? Vì sao nó quan trọng khi vay vốn ngân hàng?
Nếu bạn đang nằm trong nhóm 1 hoặc 2, thì chưa đến mức báo động, nhưng đừng vì thế mà chủ quan. Càng để lâu, khoản nợ càng dễ rơi vào nhóm 3, và khi đã xấu, hậu quả không chỉ dừng ở việc khó vay ngân hàng, mà còn ảnh hưởng đến cả uy tín tài chính và tương lai đầu tư của bạn.
III. Nguyên nhân dẫn đến nợ xấu
Nợ xấu không phải tự nhiên mà có. Nó thường là kết quả của một chuỗi hành vi tài chính thiếu kiểm soát, sai lầm trong quyết định vay vốn hoặc quản lý dòng tiền yếu kém.
Đôi khi, chỉ một phút chủ quan, bạn đã vô tình biến mình thành con nợ khó đòi trong mắt ngân hàng.
Lỗi từ phía người vay
Chi tiêu vượt quá khả năng chi trả
Không ít người vung tay quá trán, dùng thẻ tín dụng để chi tiêu không kiểm soát hoặc vay trả góp nhiều khoản cùng lúc mà không tính đến khả năng trả nợ. Khi đến kỳ hạn, họ không đủ tiền thanh toán, và vòng xoáy nợ xấu bắt đầu.
Thiếu hiểu biết về nghĩa vụ tài chính
Nhiều bạn trẻ ký hợp đồng vay online hoặc mua hàng trả góp nhưng không đọc kỹ điều khoản như mức lãi, phí phạt trễ hạn, lịch trả nợ… Dẫn đến việc vô tình vỡ kế hoạch và bị trễ hạn.
Thu nhập không ổn định
Người làm nghề tự do, kinh doanh nhỏ hay lao động thời vụ thường có dòng tiền không đều. Khi thu nhập giảm đột ngột, khả năng trả nợ cũng bị ảnh hưởng, dễ dẫn đến trễ hạn.
Sử dụng vốn vay sai mục đích
Bạn vay tiền để đầu tư kinh doanh nhưng lại đem đi tiêu dùng, mua sắm cá nhân. Khi hoạt động không sinh lời như kỳ vọng, bạn không có nguồn hoàn trả và nhanh chóng rơi vào nhóm nợ quá hạn.
Gợi ý tìm hiểu thêm: Kinh nghiệm vay tiêu dùng không bị dính bẫy lãi cao
Lỗi từ phía tổ chức tín dụng
Thẩm định khách hàng chưa chính xác
Một số tổ chức vì chạy chỉ tiêu đã bỏ qua quy trình đánh giá năng lực tài chính của người vay. Kết quả là khoản vay rơi vào tay người không đủ khả năng hoàn trả.
Thiếu giám sát sau giải ngân
Không theo sát việc sử dụng vốn của khách hàng cũng khiến khoản vay dễ bị chuyển hướng sai mục đích, dẫn đến khả năng trả nợ kém.
Không cảnh báo kịp thời
Nhiều đơn vị chưa xây dựng hệ thống cảnh báo sớm các khoản nợ có nguy cơ trễ hạn, dẫn đến việc can thiệp muộn, mất kiểm soát.
Tóm lại, nợ xấu thường bắt nguồn từ sự chủ quan, cả từ phía người vay lẫn bên cho vay. Việc hiểu rõ nguyên nhân sẽ giúp bạn tránh được những sai lầm đáng tiếc trong tương lai.
IV. Hậu quả của nợ xấu
Nếu coi tín dụng là điểm số niềm tin trong hệ thống tài chính, thì nợ xấu chính là một vết mực lem lẻm trên bảng điểm ấy, thứ có thể khiến bạn trả giá bằng cơ hội, thời gian và cả uy tín lâu dài.
Dưới đây là những hậu quả rõ rệt và nghiêm trọng mà nợ xấu mang lại, không chỉ với cá nhân mà cả tổ chức tín dụng và nền kinh tế chung.
Đối với cá nhân và doanh nghiệp
Khó tiếp cận các khoản vay mới
Một khi tên bạn đã được cập nhật vào danh sách nợ xấu trên CIC (Trung tâm Thông tin Tín dụng), hồ sơ vay sau này gần như chắc chắn bị từ chối, dù bạn có thu nhập ổn định hay tài sản đảm bảo.
Giảm uy tín tài chính
Nhiều công ty tài chính, fintech hoặc ngân hàng sẽ đánh giá mức độ rủi ro dựa trên lịch sử tín dụng. Việc bạn từng có nợ xấu sẽ khiến họ e ngại khi ký kết các hợp đồng tài chính, bảo lãnh hay hợp tác thương mại.
Mất cơ hội đầu tư hoặc thuê tài sản
Một số đối tác, công ty môi giới bất động sản hoặc đơn vị cho thuê thiết bị lớn sẽ yêu cầu kiểm tra CIC. Lịch sử nợ xấu có thể khiến bạn mất đi nhiều cơ hội vàng chỉ vì mất niềm tin ban đầu.
Xem thêm: CIC là gì? Hướng dẫn đọc và kiểm tra lịch sử tín dụng cá nhân
Khó khăn khi mở thẻ tín dụng hoặc mua trả góp
Dù bạn chỉ từng trễ hạn vài kỳ trả góp điện thoại hay xe máy, ngân hàng vẫn có thể đánh rớt hồ sơ mở thẻ tín dụng hoặc trả góp các thiết bị đắt tiền trong tương lai.
Đối với tổ chức tín dụng
Gia tăng rủi ro tín dụng và gánh nặng tài chính
Mỗi khoản nợ xấu không thu hồi được sẽ buộc ngân hàng phải trích lập dự phòng rủi ro. Điều này làm giảm lợi nhuận, kéo giảm tỷ lệ an toàn vốn và ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực tài chính tổng thể của tổ chức.
Tốn kém chi phí thu hồi nợ
Từ chi phí nhân sự, pháp lý, cho đến phí thuê dịch vụ đòi nợ hoặc bán nợ cho bên thứ ba, việc thu hồi nợ xấu luôn là một bài toán hao người, tốn của.
Ảnh hưởng đến uy tín tổ chức
Một ngân hàng có tỷ lệ nợ xấu cao sẽ mất điểm trong mắt nhà đầu tư, đối tác và khách hàng. Điều này không chỉ khiến cổ phiếu lao dốc, mà còn ảnh hưởng đến khả năng huy động vốn thị trường.
Nợ xấu tưởng như chỉ là chuyện cá nhân, nhưng thực tế nó tạo nên một mắt xích rủi ro tài chính liên kết giữa người vay, tổ chức tín dụng và cả nền kinh tế. Đó cũng là lý do vì sao các ngân hàng ngày nay ngày càng siết chặt quy trình thẩm định và theo dõi khoản vay.
Gợi ý tìm hiểu thêm: Điểm tín dụng là gì và tại sao bạn cần quan tâm ngay từ bây giờ?
V. Cách kiểm tra nợ xấu
Bạn không cần đợi đến khi bị ngân hàng từ chối hồ sơ vay mới té ngửa mình đang nằm trong danh sách nợ xấu. Việc chủ động kiểm tra lịch sử tín dụng sẽ giúp bạn kiểm soát tài chính tốt hơn và tránh được những rủi ro không đáng có trong tương lai.
Hiện nay, có 3 cách phổ biến để bạn tự tra cứu tình trạng nợ xấu cá nhân:
1. Kiểm tra trực tiếp trên website CIC
CIC – Trung tâm Thông tin Tín dụng Quốc gia Việt Nam là nơi lưu trữ toàn bộ dữ liệu tín dụng cá nhân và doanh nghiệp.
Cách thực hiện:
- Truy cập website chính thức tại: https://cic.gov.vn
- Đăng ký tài khoản theo hướng dẫn (cần có ảnh chân dung và ảnh CMND/CCCD).
- Xác thực tài khoản và đăng nhập để tra cứu thông tin tín dụng, bao gồm: lịch sử vay, thời gian trễ hạn, xếp hạng nợ hiện tại.
⮕ Đây là cách kiểm tra chính xác và đáng tin cậy nhất được ngân hàng và tổ chức tài chính công nhận.
2. Dùng ứng dụng CIC Credit Connect trên điện thoại
Nếu bạn thường xuyên giao dịch bằng smartphone, ứng dụng Credit Connect của CIC sẽ là lựa chọn tiện lợi.
Cách thực hiện:
- Tải ứng dụng CIC Credit Connect từ App Store hoặc Google Play.
- Đăng ký và xác thực tài khoản như trên website.
- Sau khi xác thực, bạn có thể dễ dàng tra cứu mọi thông tin về điểm tín dụng, nợ xấu, lịch sử trả nợ của mình.
3. Kiểm tra thông qua ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng
Nếu bạn chuẩn bị vay vốn, mở thẻ tín dụng hoặc muốn kiểm tra thông tin đơn giản, có thể:
- Đến phòng giao dịch ngân hàng bạn đang sử dụng dịch vụ.
- Yêu cầu kiểm tra tình trạng tín dụng cá nhân (thường miễn phí hoặc mất phí nhỏ).
- Nhân viên ngân hàng sẽ hỗ trợ bạn tra CIC thông qua hệ thống nội bộ.
⮕ Tuy nhiên, cách này chỉ nên dùng khi bạn đã là khách hàng của ngân hàng đó, vì không phải tổ chức nào cũng hỗ trợ tra cứu cho người ngoài hệ thống.
Lưu ý: Mỗi cá nhân chỉ được sở hữu một hồ sơ tín dụng duy nhất trên CIC, do vậy bạn hoàn toàn có thể chủ động giám sát sức khỏe tín dụng của mình như cách bạn theo dõi báo cáo sức khỏe hằng năm.
VI. Giải pháp xử lý nợ xấu
Phát hiện mình có nợ xấu không đồng nghĩa với hết cửa vay vốn hay mất trắng uy tín tài chính. Vấn đề là bạn cần bình tĩnh, đối diện và hành động một cách bài bản.
Dưới đây là những giải pháp hiệu quả giúp bạn từng bước gỡ rối nợ xấu và phục hồi hồ sơ tín dụng cá nhân.
1. Chủ động thanh toán khoản nợ quá hạn càng sớm càng tốt
Đây là điều bắt buộc nếu bạn muốn thoát khỏi nhóm nợ xấu.
- Thanh toán đầy đủ cả gốc và lãi, bao gồm cả các khoản phí phạt nếu có.
- Nếu không đủ khả năng trả một lần, hãy đề xuất trả góp theo lộ trình mới, miễn là thể hiện được thiện chí hợp tác.
⮕ Sau khi tất toán, thông tin sẽ được cập nhật trên CIC. Tuy nhiên, nợ xấu vẫn có thể tồn tại trong lịch sử tín dụng từ 12–60 tháng, tùy mức độ.
2. Gặp trực tiếp tổ chức tín dụng để thương lượng
Đừng im lặng. Chủ động liên hệ ngân hàng hoặc công ty tài chính để trình bày khó khăn, từ đó:
- Đề xuất cơ cấu lại khoản vay (gia hạn thời gian, điều chỉnh lãi suất hoặc giãn nợ).
- Thống nhất lịch trả nợ mới và yêu cầu biên nhận xác nhận cho từng lần thanh toán để tránh rắc rối sau này.
3. Xây dựng lại kế hoạch tài chính rõ ràng
Đừng để lịch sử lặp lại. Sau khi xử lý nợ xấu, bạn cần:
- Lập kế hoạch thu – chi chi tiết, ưu tiên thanh toán các khoản nợ đang có.
- Hạn chế mua sắm trả góp, tránh sử dụng nhiều thẻ tín dụng cùng lúc.
- Tập thói quen kiểm tra CIC định kỳ để theo dõi điểm tín dụng của mình.
4. Không vội vay thêm khi nợ xấu chưa được xử lý
Nhiều người vì bế tắc mà tìm đến tín dụng đen hoặc vay nóng online, khiến tình hình càng tệ hơn. Hãy ưu tiên xử lý sạch các khoản cũ trước khi nghĩ đến việc tạo ra khoản vay mới.
5. Kiên trì và theo dõi quá trình hồi phục tín dụng
- Sau khi tất toán, hãy lưu giữ tài liệu xác nhận đã trả nợ.
- Định kỳ kiểm tra CIC để đảm bảo trạng thái tín dụng được cập nhật đúng.
- Bạn có thể gửi yêu cầu khiếu nại hoặc điều chỉnh thông tin tín dụng nếu phát hiện sai lệch.
Lưu ý quan trọng: CIC sẽ không tự động xóa thông tin nợ xấu của bạn ngay sau khi thanh toán. Tùy nhóm nợ, thời gian lưu trữ có thể kéo dài từ 12 đến 60 tháng. Vì vậy, càng xử lý sớm, hồ sơ tín dụng càng sớm hồi phục.
Lời kết
Trong thế giới tài chính, nợ xấu không phải là dấu chấm hết, nhưng chắc chắn là một hồi chuông cảnh báo. Một khi bạn đã nằm trong danh sách nợ xấu, mọi cơ hội tiếp cận tín dụng, dù là vay mua nhà, mua xe hay mở thẻ tín dụng đều bị thu hẹp, nếu không muốn nói là đóng sập.
Thế nhưng, điểm mấu chốt ở đây là: nợ xấu có thể được xử lý, và lịch sử tín dụng hoàn toàn có thể được làm sạch, nếu bạn hành động đúng cách, kịp thời và có chiến lược rõ ràng.
Việc hiểu rõ về phân loại nợ, nguyên nhân phát sinh, hậu quả cụ thể và các giải pháp phục hồi không chỉ giúp bạn thoát khỏi vũng lầy tài chính mà còn mở ra cánh cửa mới cho các kế hoạch dài hạn.
Đừng quên theo dõi chuyên mục Tín dụng trên Tài Chính Số để cập nhật thêm kiến thức về vay vốn, điểm tín dụng, bảo hiểm khoản vay và những lưu ý quan trọng trong hành trình tài chính của bạn!
