Lợi nhuận giữ lại (Retained Earnings): Công thức tính, vai trò và cảnh báo khi phân tích

Lợi nhuận giữ lại là một trong những chỉ tiêu quan trọng nhưng thường bị lãng quên trong báo cáo tài chính.

Thực tế, đây lại chính là nguồn vốn tự thân quý giá giúp doanh nghiệp mở rộng, đầu tư và tồn tại bền vững.

Trong bài viết này, bạn sẽ hiểu rõ lợi nhuận giữ lại là gì, cách tính, ý nghĩa, và cách doanh nghiệp sử dụng khoản lợi nhuận này để phát triển chiến lược tài chính dài hạn.

I. Lợi nhuận giữ lại là gì?

Trong báo cáo tài chính, giữa hàng loạt con số và chỉ tiêu quen thuộc như doanh thu, chi phí, lợi nhuận sau thuế… có một dòng rất kín tiếng nhưng lại đóng vai trò quyết định cho sự tăng trưởng dài hạn của doanh nghiệp: Lợi nhuận giữ lại (Retained Earnings).

Đây là phần lợi nhuận sau thuế mà doanh nghiệp chưa phân phối cho cổ đông dưới dạng cổ tức, mà được giữ lại để tái đầu tư, tăng vốn chủ sở hữu, hoặc sử dụng vào các mục đích tài chính chiến lược khác. Khoản mục này được phản ánh trên bảng cân đối kế toán, nằm trong phần vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp.

Theo chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS)

Theo quy định tại Thông tư 200/2014/TT-BTC, lợi nhuận giữ lại được hiểu là: “Lợi nhuận sau thuế thu nhập doanh nghiệp còn lại sau khi đã chia cổ tức, trích lập các quỹ theo quy định và được tích lũy lại qua các năm.”

Khoản mục này có thể mang giá trị dương (tích lũy lũy kế nhiều năm) hoặc âm (lỗ lũy kế), và là cơ sở quan trọng để đánh giá năng lực tài chính nội tại của doanh nghiệp.

Theo chuẩn quốc tế – Retained Earnings là gì?

Trong kế toán quốc tế, cụ thể theo chuẩn IFRS hoặc US GAAP, Retained Earnings được định nghĩa là: “The portion of net income that is retained by the corporation rather than distributed to shareholders as dividends.”

Điều này đồng nghĩa với việc:

• Nếu doanh nghiệp làm ăn có lãi và không chia hết cho cổ đông → RE tăng
• Nếu chia hết lợi nhuận hoặc lỗ ròng trong kỳ → RE giảm hoặc âm

Nơi thể hiện trên báo cáo tài chính

Lợi nhuận giữ lại không nằm trên Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, mà xuất hiện tại:

• Bảng cân đối kế toán (Balance Sheet): mục Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối
• Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu: thể hiện biến động RE qua từng kỳ

Lưu ý: Một số doanh nghiệp có thể thể hiện lợi nhuận giữ lại trong mục “Lợi nhuận chưa phân phối kỳ này” và “Lũy kế các năm trước”, cần cộng gộp để có cái nhìn đầy đủ.

Để hiểu rõ mối quan hệ giữa lợi nhuận giữ lại và các thành phần vốn chủ sở hữu, bạn nên đọc bài ROE là gì – chỉ số phản ánh hiệu quả sử dụng vốn của cổ đông, nơi mà RE là một thành phần quan trọng.

II. Công thức tính lợi nhuận giữ lại

Lợi nhuận giữ lại không phải là con số ngẫu nhiên. Nó là kết quả của một phép toán tài chính rõ ràng, dựa trên dòng chảy lợi nhuận trong doanh nghiệp.

Công thức tính lợi nhuận giữ lại

Công thức tổng quát:

Lợi nhuận giữ lại cuối kỳ= Lợi nhuận giữ lại đầu kỳ  + Lợi nhuận ròng trong kỳ – Cổ tức đã chi trả

Ký hiệu:

• RE cuối kỳ = Retained Earnings cuối kỳ
• RE đầu kỳ = Retained Earnings đầu kỳ
• Net Income = Lợi nhuận sau thuế trong kỳ
• Dividends = Cổ tức (tiền mặt hoặc cổ phiếu) chia trong kỳ

Ví dụ thực tế: Doanh nghiệp A có:

• RE đầu kỳ = 50 tỷ
• Lợi nhuận sau thuế trong năm = 20 tỷ
• Cổ tức chia bằng tiền mặt = 8 tỷ

=> RE cuối kỳ = 50 + 20 − 8 = 62 tỷ

Giải thích các thành phần cấu thành

a. Lợi nhuận giữ lại đầu kỳ

Đây là số dư RE từ kỳ trước chuyển sang. Nếu doanh nghiệp có lịch sử tích lũy tốt, con số này sẽ cao và phản ánh nội lực tài chính bền vững.

Tuy nhiên, nếu RE đầu kỳ là âm (thường gọi là lỗ lũy kế), thì dù trong kỳ có lãi, doanh nghiệp vẫn cần bù đắp trước khi phân phối cổ tức.

b. Lợi nhuận ròng (Net Income)

Là phần lợi nhuận sau khi đã trừ thuế TNDN, được ghi nhận trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh. Khoản này sẽ được đưa vào bảng thay đổi vốn chủ sở hữu để cộng vào RE, nếu không bị chia cổ tức toàn bộ.

c. Cổ tức chia trong kỳ

Bao gồm:

• Cổ tức bằng tiền mặt (ảnh hưởng trực tiếp đến dòng tiền)
• Cổ tức bằng cổ phiếu (không ảnh hưởng dòng tiền nhưng vẫn trừ vào lợi nhuận giữ lại)

Một số doanh nghiệp chia cổ tức bằng cổ phiếu để giữ lại tiền mặt phục vụ đầu tư, nhưng vẫn ghi giảm RE tương ứng vì đó là hình thức phân phối lợi nhuận.

Phần công thức này không chỉ giúp hiểu RE là gì, mà còn giúp người đọc biết cách xác định RE đúng trên báo cáo tài chính, tránh nhầm lẫn với dòng tiền hoặc vốn góp.

Để hiểu cách RE ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của vốn chủ sở hữu, bạn nên đọc bài ROIC là gì – chỉ số giúp đo hiệu quả đầu tư tái sử dụng chính lợi nhuận giữ lại.

III. Ý nghĩa và vai trò của lợi nhuận giữ lại

Lợi nhuận giữ lại không chỉ là một khoản mục trong báo cáo tài chính. Nó là chỉ báo trung thực nhất về năng lực tự thân của doanh nghiệp, khả năng tích lũy, tái đầu tư và phát triển mà không phụ thuộc vào vốn vay hay phát hành thêm cổ phần.

Doanh nghiệp có thể thu hút vốn từ bên ngoài, nhưng nếu không tích lũy được nội lực tài chính qua các kỳ hoạt động, thì tăng trưởng sẽ mong manh và rủi ro cao. Đó là lý do vì sao lợi nhuận giữ lại ngày càng được xem là cột trụ tài chính âm thầm nhưng bền vững.

1. Tăng khả năng tự chủ tài chính

Lợi nhuận giữ lại giúp doanh nghiệp:

• Chủ động tài chính mà không phụ thuộc vào vốn vay
• Hạn chế rủi ro từ chi phí lãi vay, đặc biệt trong giai đoạn lãi suất tăng cao
• Tăng độ tín nhiệm tài chính trong mắt ngân hàng, đối tác và nhà đầu tư

Ví dụ thực tế: Một doanh nghiệp có RE tích lũy tốt sẽ dễ được duyệt vay vốn với lãi suất ưu đãi hoặc được xếp hạng tín nhiệm cao hơn khi huy động trái phiếu.

2. Nguồn vốn tái đầu tư dài hạn

Một trong những ứng dụng phổ biến nhất của lợi nhuận giữ lại là tái đầu tư để mở rộng quy mô:

• Nâng cấp tài sản cố định, nhà xưởng, công nghệ
• Đầu tư vào sản phẩm mới, R&D, hoặc mở rộng thị trường
• Mua lại cổ phần, sáp nhập doanh nghiệp khác

3. Tăng vốn chủ sở hữu, củng cố sức mạnh tài chính

Vì RE nằm trong vốn chủ sở hữu nên khi doanh nghiệp không chia cổ tức mà giữ lại lợi nhuận:

• Tăng quy mô vốn tự có
• Tăng hệ số an toàn tài chính
• Cải thiện các chỉ số như ROE, hệ số nợ/vốn chủ sở hữu

Điều này giúp doanh nghiệp có lợi thế khi tham gia các dự án lớn, đấu thầu công trình, hoặc khi IPO ra công chúng.

4. Thể hiện triết lý quản trị tài chính

Cách doanh nghiệp sử dụng lợi nhuận giữ lại cũng phản ánh:

• Chiến lược tăng trưởng hay ổn định
• Mức độ ưu tiên cho cổ đông hay cho tái đầu tư
• Tầm nhìn ngắn hạn hay dài hạn

Một công ty chia toàn bộ lợi nhuận cho cổ đông có thể làm cổ phiếu hấp dẫn trong ngắn hạn, nhưng nếu không giữ lại phần nào để phát triển, thì tương lai sẽ dễ bị đuối sức.

IV. Các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận giữ lại

Lợi nhuận giữ lại không phải là một con số cố định, nó biến động theo từng kỳ kế toán và phản ánh những quyết định quan trọng trong quản trị tài chính doanh nghiệp.

1. Lợi nhuận giữ lại đầu kỳ

Đây là yếu tố nền móng, thể hiện toàn bộ phần lợi nhuận tích lũy còn lại sau nhiều năm hoạt động, sau khi đã phân phối cổ tức và trích lập các quỹ.

RE đầu kỳ thường phản ánh chiến lược tài chính lâu dài của doanh nghiệp: nếu qua nhiều năm vẫn giữ lại được một phần lớn lợi nhuận, đó là tín hiệu cho thấy một mô hình tài chính thận trọng, tích lũy tốt và có chiều sâu.

Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng lợi nhuận giữ lại đầu kỳ có thể âm, gọi là lỗ lũy kế, thường xuất hiện ở các doanh nghiệp:

• Mới thành lập và chưa có lợi nhuận tích lũy
• Trải qua giai đoạn khủng hoảng, lỗ nhiều năm
• Chia cổ tức quá mức dù hoạt động chưa ổn định

Một doanh nghiệp đang lỗ lũy kế sẽ phải dùng phần lãi ròng trong kỳ để bù đắp số âm, trước khi có thể chia cổ tức hoặc tái đầu tư mở rộng.

Ví dụ thực tế: Một công ty có RE đầu kỳ là –5 tỷ, lãi sau thuế năm nay là 3 tỷ → RE cuối kỳ vẫn là –2 tỷ và chưa thể chia cổ tức.

2. Lợi nhuận sau thuế trong kỳ

Đây là yếu tố tác động trực tiếp nhất và lớn nhất đến biến động của lợi nhuận giữ lại. Nếu doanh nghiệp kinh doanh hiệu quả, tạo ra lợi nhuận ròng cao thì RE sẽ tăng tương ứng, trừ khi toàn bộ lợi nhuận đó được chia hết cho cổ đông.

Ngược lại, nếu doanh nghiệp thua lỗ trong kỳ, thì RE sẽ giảm (hoặc âm thêm). Trong các phân tích đầu tư, nhà phân tích thường nhìn xu hướng tăng trưởng lợi nhuận sau thuế trong nhiều kỳ liên tiếp, kết hợp với chính sách cổ tức, để đánh giá tính bền vững của RE.

Một lưu ý quan trọng: lợi nhuận sau thuế có thể tăng nhờ hoạt động tài chính (ví dụ lãi từ bán tài sản, lãi chênh tỷ giá…) nhưng không đồng nghĩa với tăng RE hiệu quả. Cần phân biệt lợi nhuận chất lượng cao (từ hoạt động chính) với lợi nhuận ngắn hạn hoặc phi thường.

Đọc bài EBIT là gì để hiểu rõ hơn về lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh cốt lõi – yếu tố giúp RE tăng trưởng ổn định và có giá trị lâu dài.

3. Chính sách cổ tức của doanh nghiệp

Cổ tức chính là kẻ chia phần trực tiếp của lợi nhuận giữ lại. Tùy theo chiến lược tài chính và giai đoạn phát triển, doanh nghiệp có thể:

• Chia toàn bộ lợi nhuận sau thuế → RE không tăng, đôi khi giảm
• Không chia cổ tức → toàn bộ lợi nhuận giữ lại để tái đầu tư
• Chia một phần hợp lý → vừa đảm bảo cổ đông hài lòng, vừa tích lũy được nội lực

Chính sách cổ tức không chỉ là quyết định tài chính, mà còn là tuyên ngôn chiến lược của ban lãnh đạo. Doanh nghiệp chú trọng tăng trưởng thường ưu tiên giữ lại nhiều lợi nhuận. Ngược lại, doanh nghiệp đã ổn định có thể chia cổ tức cao để giữ chân cổ đông.

Ngoài ra, cần phân biệt hai hình thức:

• Cổ tức tiền mặt: làm giảm RE và giảm dòng tiền thực
• Cổ tức cổ phiếu: vẫn làm giảm RE, nhưng không ảnh hưởng đến dòng tiền, đồng thời pha loãng cổ phần

Ví dụ: Nếu công ty chia cổ tức cổ phiếu 10%, thì RE sẽ giảm tương ứng, dù không chi ra tiền mặt. Tuy nhiên, số cổ phiếu lưu hành tăng → ảnh hưởng đến EPS và quyền biểu quyết.

V. Lợi nhuận giữ lại dùng để làm gì?

1. Tái đầu tư nội bộ
2. Trả nợ và tăng khả năng thanh toán
3. Tái cấu trúc vốn và mua lại cổ phiếu
4. Tăng dự phòng

Lợi nhuận giữ lại không nên chỉ là con số đẹp trong báo cáo tài chính. Nó cần được kích hoạt, nghĩa là sử dụng một cách chiến lược để gia tăng giá trị cho doanh nghiệp.

Tùy theo mục tiêu, giai đoạn phát triển và tình hình tài chính cụ thể, RE có thể được dùng theo nhiều cách khác nhau.

Dưới đây là các hình thức phổ biến và quan trọng nhất:

1. Tái đầu tư nội bộ

Đây là mục tiêu phổ biến và được xem là đáng giá nhất khi doanh nghiệp lựa chọn giữ lại lợi nhuận. Thay vì chia cổ tức, nhiều công ty quyết định sử dụng lợi nhuận giữ lại để mở rộng quy mô, nâng cấp hệ thống, phát triển sản phẩm mới hoặc tăng năng lực sản xuất.

Ưu điểm của việc tái đầu tư bằng lợi nhuận giữ lại là:

• Không làm tăng gánh nợ vay, không phải trả lãi
• Không pha loãng cổ phần như khi gọi vốn mới
• Tối đa hóa hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu

Các lĩnh vực thường được ưu tiên đầu tư bao gồm:

• Mua sắm máy móc, dây chuyền sản xuất mới
• Nghiên cứu và phát triển sản phẩm (R&D)
• Xây dựng hệ thống công nghệ, quản trị
• Mở thêm chi nhánh, nhà máy, thị trường mới

Ví dụ thực tế: Nhiều công ty công nghệ lớn như Apple, Google trong giai đoạn đầu hầu như không chia cổ tức mà giữ lại toàn bộ lợi nhuận để mở rộng. Nhờ đó, họ nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường toàn cầu bằng tốc độ tăng trưởng vượt trội.

Tuy nhiên, để tái đầu tư hiệu quả, doanh nghiệp cần có kế hoạch sử dụng vốn rõ ràng, chỉ số ROI kỳ vọng hợp lý và cơ chế giám sát chặt chẽ, tránh tình trạng dùng vốn dàn trải, không sinh lời hoặc chôn vốn vào những khoản đầu tư rủi ro.

2. Trả nợ và tăng khả năng thanh toán

Một trong những cách sử dụng lợi nhuận giữ lại đơn giản nhưng vô cùng thiết thực là trả nợ vay và cải thiện khả năng thanh toán ngắn hạn.

Điều này đặc biệt quan trọng với doanh nghiệp đang có đòn bẩy tài chính cao hoặc hoạt động trong ngành nghề dễ bị ảnh hưởng bởi biến động lãi suất và thanh khoản.

Việc dùng RE để trả nợ mang lại nhiều lợi ích rõ ràng:

• Giảm chi phí tài chính (lãi vay) → tăng lợi nhuận ròng
• Cải thiện hệ số nợ/vốn chủ sở hữu → tăng uy tín khi vay vốn
• Tăng hệ số thanh toán nhanh, thanh toán hiện hành → tăng sức đề kháng tài chính

Trong giai đoạn lãi suất tăng hoặc thị trường vốn khan hiếm, việc chủ động giảm gánh nặng nợ vay từ nguồn RE là chiến lược phòng thủ thông minh.

Ví dụ thực tế: Năm 2023, một số doanh nghiệp sản xuất lớn ở Việt Nam đã cắt giảm chia cổ tức để giữ lại lợi nhuận, dùng để trả bớt các khoản vay ngân hàng ngắn hạn, nhằm bảo vệ dòng tiền trước rủi ro lãi suất tăng mạnh.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc trả nợ bằng RE không nên là lý do kéo dài nếu doanh nghiệp không cải thiện được hiệu quả vận hành. Nó nên được kết hợp với tái cấu trúc tài chính tổng thể để RE thật sự phát huy vai trò.

3. Tái cấu trúc vốn và mua lại cổ phiếu

Một hình thức sử dụng lợi nhuận giữ lại mang tính chiến lược ở tầm cao hơn là tái cấu trúc vốn chủ sở hữu thông qua việc mua lại cổ phiếu.

Khi doanh nghiệp có lượng lợi nhuận giữ lại lớn và không có nhu cầu đầu tư mở rộng ngay lập tức, việc mua lại cổ phiếu đang lưu hành trên thị trường có thể là một lựa chọn hiệu quả.

Mục tiêu chính của việc mua lại cổ phiếu:

• Giảm số lượng cổ phiếu lưu hành, từ đó làm tăng EPS (thu nhập trên mỗi cổ phiếu)
• Gửi tín hiệu tích cực đến thị trường: doanh nghiệp tự tin vào giá trị nội tại và dòng tiền
• Hỗ trợ giá cổ phiếu trong bối cảnh thị trường biến động hoặc cổ phiếu đang bị định giá thấp
• Tái cân bằng cấu trúc vốn, làm tăng tỷ trọng vốn chủ sở hữu trong tổng nguồn vốn

Ví dụ thực tế: Vingroup và nhiều doanh nghiệp niêm yết khác từng sử dụng nguồn lợi nhuận giữ lại để mua cổ phiếu quỹ, đặc biệt trong giai đoạn cổ phiếu bị thị trường định giá thấp. Việc này vừa củng cố niềm tin cổ đông, vừa nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.

Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng: Việc sử dụng lợi nhuận giữ lại để mua lại cổ phiếu nên được cân nhắc kỹ lưỡng, chỉ nên thực hiện khi doanh nghiệp thực sự không có cơ hội đầu tư sinh lời cao hơn.

Nếu dùng sai thời điểm hoặc để làm đẹp báo cáo, hành động này có thể bị cổ đông phản ứng hoặc gây lãng phí nguồn lực.

4. Tăng dự phòng

Một doanh nghiệp vững mạnh không chỉ biết cách kiếm tiền, mà còn phải biết tự bảo vệ mình trước những rủi ro bất ngờ. Trong bối cảnh thị trường nhiều biến động, việc sử dụng lợi nhuận giữ lại để trích lập các quỹ dự phòng là chiến lược phòng thủ cần thiết và khôn ngoan.

Các hình thức dự phòng phổ biến từ lợi nhuận giữ lại gồm:

• Quỹ dự phòng tài chính: dùng để xử lý lỗ phát sinh, khắc phục tổn thất
• Quỹ dự phòng rủi ro đầu tư, tỷ giá, pháp lý
• Quỹ phát triển khoa học công nghệ, an sinh nhân sự

Việc trích lập quỹ từ lợi nhuận giữ lại giúp doanh nghiệp:

• Tăng khả năng ứng phó với khủng hoảng: dịch bệnh, suy thoái, lạm phát, phá sản đối tác…
• Duy trì hoạt động ổn định, ngay cả khi dòng tiền bị gián đoạn tạm thời
• Củng cố niềm tin của cổ đông, nhà đầu tư và ngân hàng khi thấy doanh nghiệp có chính sách quản trị rủi ro nghiêm túc

Ví dụ thực tế: Một số doanh nghiệp lớn trong ngành hàng tiêu dùng hoặc logistics tại Việt Nam vẫn giữ lại từ 15-20% lợi nhuận ròng hàng năm để xây dựng quỹ dự phòng tài chính, qua đó tránh được rủi ro thanh khoản trong giai đoạn dịch COVID-19.

Tuy nhiên, nếu quá thận trọng mà giữ lại quá nhiều lợi nhuận để lập quỹ mà không có kế hoạch sử dụng cụ thể, doanh nghiệp có thể đánh mất cơ hội tăng trưởng, khiến dòng tiền bị “chôn vốn” trong tài khoản.

VI. So sánh Lợi nhuận giữ lại, Lợi nhuận sau thuế và Cổ tức

Trong báo cáo tài chính, ba khái niệm lợi nhuận sau thuế, lợi nhuận giữ lại và cổ tức thường xuyên được đề cập cùng nhau.

Dù có mối liên hệ mật thiết, nhưng chúng không hề đồng nghĩa. Nếu không phân biệt rõ, bạn rất dễ đánh giá sai tình hình tài chính hoặc chiến lược phân phối lợi nhuận của doanh nghiệp.

1. Lợi nhuận sau thuế là gì?

Lợi nhuận sau thuế là khoản lợi nhuận còn lại sau khi doanh nghiệp đã trừ toàn bộ chi phí, bao gồm cả thuế thu nhập doanh nghiệp, từ tổng doanh thu.

Đây là chỉ tiêu quan trọng bậc nhất trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, cho biết doanh nghiệp có thật sự tạo ra giá trị hay không sau tất cả các hoạt động.

Công thức cơ bản:

Lợi nhuận sau thuế = Doanh thu thuần – Giá vốn – Chi phí hoạt động – Chi phí tài chính – Thuế TNDN

Đây là nguồn gốc gốc tạo nên cả cổ tức lẫn lợi nhuận giữ lại. Sau khi có lợi nhuận ròng, doanh nghiệp sẽ quyết định:

• Chia một phần cho cổ đông (cổ tức)
• Giữ lại phần còn lại để tái đầu tư hoặc tăng vốn (lợi nhuận giữ lại)

Ví dụ thực tế: Nếu một doanh nghiệp báo lãi sau thuế 100 tỷ đồng, họ có thể chia cổ tức 40 tỷ và giữ lại 60 tỷ để tái đầu tư. Như vậy, cả cổ tức và RE đều có nguồn từ cùng một gốc: lợi nhuận sau thuế.

2. Lợi nhuận giữ lại là gì?

Lợi nhuận giữ lại là phần lợi nhuận sau thuế chưa được chia cho cổ đông, mà doanh nghiệp quyết định giữ lại để phục vụ các mục tiêu tài chính khác như tái đầu tư, trả nợ, lập quỹ dự phòng hoặc mua lại cổ phiếu.

Nói cách khác, đây là phần còn lại sau khi đã phân phối cổ tức, là kết quả của quá trình tích lũy qua nhiều kỳ kế toán. Lợi nhuận giữ lại thường xuất hiện trên bảng cân đối kế toán, cụ thể trong phần vốn chủ sở hữu.

Công thức:

Lợi nhuận giữ lại = Lợi nhuận sau thuế – Cổ tức đã chi trả

Không giống như lợi nhuận sau thuế (chỉ phản ánh kết quả của một kỳ tài chính), lợi nhuận giữ lại là con số lũy kế nhiều năm, phản ánh chiến lược tài chính dài hạn và khả năng tích lũy nội lực của doanh nghiệp.

Ví dụ thực tế: Một doanh nghiệp có lãi liên tục trong 5 năm, nhưng năm nào cũng chia hết 100% lợi nhuận cho cổ đông thì RE vẫn bằng 0. Trong khi đó, một doanh nghiệp chia ít cổ tức và giữ lại 30-50% lợi nhuận mỗi năm, thì RE sẽ tăng dần, tạo ra nền tảng tài chính vững chắc hơn.

Doanh nghiệp có lợi nhuận giữ lại cao thường:

• Có chính sách chia cổ tức thận trọng
• Tập trung mở rộng hoạt động kinh doanh
• Có khả năng tự tài trợ mà không cần vay nợ nhiều

3. Cổ tức là gì?

Cổ tức là phần lợi nhuận mà doanh nghiệp trích ra để phân phối cho cổ đông, sau khi đã hoàn thành nghĩa vụ thuế và quyết định được trích lập các quỹ nội bộ. Nói một cách dễ hiểu: cổ tức là phần thưởng tài chính dành cho người sở hữu cổ phần của công ty.

Có hai hình thức chi trả cổ tức phổ biến:

• Cổ tức bằng tiền mặt: Cổ đông nhận tiền trực tiếp vào tài khoản (giảm dòng tiền công ty).
• Cổ tức bằng cổ phiếu: Cổ đông nhận thêm cổ phần mới thay vì tiền mặt (không ảnh hưởng dòng tiền nhưng làm tăng số cổ phiếu lưu hành).

Việc chi trả cổ tức cần được phê duyệt tại Đại hội cổ đông hoặc theo quyết định của Hội đồng quản trị, căn cứ vào:

• Lợi nhuận sau thuế tích lũy được
• Tình hình dòng tiền hiện tại
• Chiến lược tài chính trong ngắn và dài hạn

Ví dụ thực tế: Một doanh nghiệp có 100 tỷ đồng lợi nhuận sau thuế và quyết định chia cổ tức 40 tỷ → cổ tức này sẽ được trừ khỏi lợi nhuận giữ lại. Nếu chia bằng cổ phiếu thì vẫn ghi giảm lợi nhuận giữ lại, nhưng không ảnh hưởng dòng tiền thực.

Cổ tức không phải lúc nào cũng là tín hiệu tốt. Một doanh nghiệp có thể duy trì chi trả cổ tức đều đặn nhưng lại cắt giảm đầu tư, không còn mở rộng hoạt động. Ngược lại, công ty giữ lại nhiều lợi nhuận có thể khiến cổ đông ngắn hạn không hài lòng, nhưng bù lại họ đầu tư được mạnh mẽ và bền vững hơn trong dài hạn.

Do đó, giữa cổ tức và lợi nhuận giữ lại luôn tồn tại một mối quan hệ đối trọng chiến lược, phản ánh cách doanh nghiệp phân bổ phần thưởng và tái đầu tư giá trị.

So sánh tổng thể 3 chỉ số trên

Để giúp bạn dễ hình dung, dưới đây là bảng so sánh ba khái niệm quan trọng này:

Tiêu chí	Lợi nhuận sau thuế	Lợi nhuận giữ lại	Cổ tức
Vị trí trên BCTC	Báo cáo kết quả kinh doanh	Bảng cân đối kế toán	Ghi chú vốn chủ sở hữu hoặc dòng tiền
Bản chất	Kết quả kinh doanh sau mọi chi phí và thuế	Phần lợi nhuận chưa chia cho cổ đông	Phần lợi nhuận chia cho cổ đông
Tính chất thời gian	Theo kỳ	Tích lũy qua nhiều kỳ	Theo kỳ hoặc theo kế hoạch đặc biệt
Ảnh hưởng dòng tiền	Không trực tiếp	Không trực tiếp	Trực tiếp (nếu chia bằng tiền mặt)
Ảnh hưởng tới tăng trưởng	Phản ánh hiệu quả hoạt động	Phản ánh khả năng tái đầu tư nội bộ	Phản ánh mức độ chia sẻ giá trị cho cổ đông
Quan hệ với nhau	→ Là cơ sở để chia cổ tức và giữ lại	= Net Income – Cổ tức	= Net Income – Retained Earnings

Khi đọc báo cáo tài chính, nếu bạn thấy lợi nhuận sau thuế cao nhưng lợi nhuận giữ lại thấp, hãy xem chính sách cổ tức, rất có thể doanh nghiệp đã chia phần lớn lợi nhuận ra ngoài thay vì giữ lại để tái đầu tư.

VII. Lưu ý khi sử dụng hoặc đánh giá lợi nhuận giữ lại

Lợi nhuận giữ lại thường được coi là tín hiệu tích cực, càng cao thì doanh nghiệp càng có nội lực tài chính mạnh.

Nhưng trong thực tế, con số này có thể gây hiểu nhầm nếu chỉ nhìn bề nổi. Vì thế, khi sử dụng hoặc phân tích chỉ tiêu này, bạn cần lưu ý những điều sau:

1. Lợi nhuận giữ lại âm không hẳn là xấu, nhưng là tín hiệu cảnh báo

Một doanh nghiệp có thể có lợi nhuận giữ lại âm, hay còn gọi là lỗ lũy kế, nếu trong quá khứ đã trải qua thời gian dài thua lỗ hoặc chia cổ tức vượt quá năng lực tài chính thực tế.

Đây là tín hiệu rủi ro tài chính nghiêm trọng, phản ánh việc không có khả năng tích lũy lợi nhuận, cũng đồng nghĩa với việc không thể tự đầu tư, tái cấu trúc hay chi trả cổ tức một cách an toàn.

Tuy nhiên, RE âm không phải lúc nào cũng là “án tử” với doanh nghiệp. Trong một số trường hợp, doanh nghiệp mới khởi nghiệp hoặc vừa trải qua khủng hoảng có thể tạm thời âm RE, nhưng vẫn duy trì được dòng tiền tốt và có kế hoạch rõ ràng để hồi phục.

Ví dụ: Một công ty công nghệ startup chấp nhận lỗ 3 năm đầu để chi mạnh cho R&D, marketing và xây dựng hệ thống. Dù RE âm nhưng nếu lợi nhuận sau thuế bắt đầu dương trở lại và dòng tiền dương thì doanh nghiệp vẫn có triển vọng dài hạn.

Do đó, khi thấy RE âm, không nên vội kết luận tiêu cực, mà cần xem xét kết hợp với dòng tiền, hiệu quả đầu tư, khả năng phục hồi và chiến lược dài hạn.

2. Lợi nhuận giữ lại cao chưa chắc là tín hiệu tốt nếu không đi kèm hiệu quả sử dụng

Một sai lầm phổ biến khác là cho rằng doanh nghiệp giữ lại càng nhiều lợi nhuận càng mạnh.

Trên thực tế, nếu doanh nghiệp giữ lại lợi nhuận nhiều nhưng không có kế hoạch sử dụng rõ ràng, hoặc đầu tư vào các tài sản không sinh lời, thì đó lại là dấu hiệu của việc ôm tiền chết.

Điều này thường xảy ra khi:

• Doanh nghiệp quá thận trọng, sợ rủi ro nên không dám mở rộng
• Ban lãnh đạo không có chiến lược đầu tư rõ ràng
• Lợi nhuận giữ lại chỉ để thể hiện bề nổi tài chính với cổ đông hoặc ngân hàng

Khi đó, RE tuy lớn nhưng không tạo ra giá trị gia tăng, tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) thấp, EPS không tăng, cổ đông cũng không nhận được lợi ích tương ứng.

Thậm chí, cổ phiếu của doanh nghiệp có thể bị định giá thấp vì nhà đầu tư đánh giá năng lực sử dụng vốn kém.

Ví dụ: Một doanh nghiệp RE đạt hơn 1.000 tỷ đồng trong 5 năm nhưng không tăng quy mô, không đổi mới sản phẩm và không mở rộng thị trường → dù có lợi nhuận tích lũy nhưng không tăng trưởng giá trị thực.

Do đó, đánh giá lợi nhuận giữ lại cần đi kèm với phân tích hiệu quả sử dụng vốn: doanh nghiệp dùng RE để làm gì, có sinh lời không, dòng tiền có chuyển động tích cực không?

Kết luận

Lợi nhuận giữ lại không chỉ là phần còn sót lại sau khi chia cổ tức mà là nền móng tài chính cho sự bền vững và phát triển dài hạn của doanh nghiệp. Nó thể hiện khả năng tự chủ, nội lực tích lũy và cả triết lý quản trị của đội ngũ lãnh đạo.

Hiểu đúng về lợi nhuận giữ lại giúp bạn:

• Đọc và phân tích báo cáo tài chính chính xác hơn
• Đánh giá chiến lược phân phối, tái đầu tư hợp lý
• Tránh nhầm lẫn giữa số đẹp và giá trị thật

Trong thời kỳ biến động, doanh nghiệp có lợi nhuận giữ lại hợp lý, sử dụng hiệu quả và minh bạch chiến lược sẽ luôn chiếm được lòng tin của nhà đầu tư, cổ đông và đối tác.